Wstęp
Czym jest Postawy społeczeństwa polskiego wobec zaborcy?
Kluczowe informacje:
- Definicja: 'Postawy wobec zaborcy’ to spektrum reakcji społeczeństwa na władzę obcego imperium: od buntu i konspiracji po bierność, konformizm i kolaborację
- Źródło problemu: Rozbiory i brutalna polityka caratu po powstaniu listopadowym ukształtowały realia represji, rusyfikacji i inwigilacji, które prowokowały różne wybory moralne Polaków
- Ujęcie w 'Dziadach’ III: Dramat eksponuje bohaterstwo młodzieży więziennej i demaskuje lojalizm elit warszawskich oraz służalczość zrusyfikowanych urzędników
- Teza interpretacyjna: Zróżnicowanie postaw odsłania moralny podział narodu: 'naród jak lawa’ — wewnętrzny żar patriotyzmu przykryty chłodem konformizmu elit
'Nasz naród jak lawa: z wierzchu zimna i plugawa, lecz wewnętrznego ognia sto lat nie wyziębi.’
W centrum analizy znajdują się doświadczenia po upadku powstania listopadowego: carskie aresztowania, zsyłki, śledztwa i polityka wynaradawiania, które ujawniają zarówno heroizm, jak i oportunizm różnych grup społecznych
TEZA: 'Dziady’ cz. III ukazują wachlarz postaw wobec rosyjskiego zaborcy — od ofiarnego buntu Konrada i młodzieży, przez wiarę mistyczną Księdza Piotra, po egoizm salonowych elit i zdradliwą gorliwość zrusyfikowanych Polaków
Fraza kluczowa 'postawy wobec zaborcy’ pomaga porządkować materiał: bunt, lojalizm, bierność i kolaboracja są rozpoznawalne w scenie więziennej, Salonie Warszawskim i figurze senatora Nowosilcowa
Rozwinięcie
Adam Mickiewicz, 'Dziady’ cz. III — dramat postaw pod carskim uciskiem
Kim jest: Romantyczny wieszcz i przywódca duchowy, który w 'Wielkiej Improwizacji’ buntuje się z miłości do narodu i pragnie 'rządu dusz’
Co go/ją spotyka: Areszt, osamotnienie w walce oraz upadek po bluźnierczym uniesieniu, gdy milczenie Boga rozbija jego gigantomanię
Reakcja: Ekstatyczny monolog twórcy-kreatora, który chce szczęścia narodu przez absolutną władzę nad sumieniami
Problem: Przekroczenie miary — pycha i uzurpacja władzy nad ludzkimi duszami zamiast ofiarnej służby, co prowadzi do niemocy
Rola: Narzędzie carskiego terroru i ucisku, organizator śledztw i represji wobec polskiej młodzieży
Teoria/postawa: Pragmatyczna okrutność podszyta lękiem; we śnie demaskuje się jego zależność od łaski cara i strach przed utratą władzy
Zmiana: Oniryczne upokorzenie nie prowadzi do nawrócenia — odsłania mechanikę tyranii i moralną pustkę lojalisty
🎯 Główna lekcja z Adam Mickiewicz, 'Dziady’ cz. III:
Heroizm 'młodych’ i ich cierpienie kontrastują z biernością i hedonizmem 'towarzystwa stolikowego’, co odsłania moralny rozłam społeczeństwa pod rządami zaborcy
Scena więzienna ukazuje katalog represji: aresztowania bez przyczyn, zsyłki, tortury psychiczne — a jednak nie złamany duch wspólnoty i solidarność w cierpieniu za 'miliony’
W 'Wielkiej Improwizacji’ bunt indywidualny urasta do rangi sporu z Bogiem: Konrad chce mocy, by uszczęśliwić naród, lecz jego projekt przekracza etyczną miarę wolności innych
Salon Warszawski demaskuje elity: obojętność na sprawy narodowe, francuszczyzna, pogoń za zabawą i względy u senatora — to wzór postawy lojalistycznej i konformistycznej
Najważniejsze fakty z „Adam Mickiewicz, 'Dziady’ cz. III”:
- Bunt Konrada wyrasta z miłości do narodu i kończy się upadkiem pychy — 'daj mi rząd dusz’ jako przekroczenie granicy dobra
- Młodzież więzienna: świadectwa cierpienia, zsyłek i niezłomności, które cementują wspólnotę patriotyczną
- Salon: ostre przeciwstawienie 'towarzystwa przy drzwiach’ i 'stolikowego’ obnaża egoizm klas uprzywilejowanych
- Figura Nowosilcowa: tyrania napędzana strachem i zależnością od cara — mechanizm władzy absolutnej
Kontekst
„Syzyfowe prace” — rusyfikacja i przebudzenie świadomości
Powieść ukazuje szkolne mechanizmy rusyfikacji po powstaniu styczniowym i drogę młodych do samookreślenia narodowego poprzez opór wobec polityki caratu
Najważniejsze ustalenia:
- Rusyfikacja jako systemowa eliminacja polskości: język, religia, historia — i reakcja w postaci tajnych kółek
- Dojrzewanie Marcina Borowicza: od uległości do krytycznej świadomości i wyboru polskiej tożsamości
- Wspólnota rówieśnicza jako przestrzeń oporu i odnowy etosu pracy dla narodu
- Zderzenie przemocy instytucji z etyczną edukacją nieformalną prowadzi do emancypacji młodych
Lekcja porównawcza
Jak młodzież więzienna w 'Dziadach’, tak uczniowie u Żeromskiego przechodzą próbę tożsamości — drogę od presji rusyfikacji ku świadomemu oporowi
„Kordian” — spisek i dylematy zamachu na cara
Podejście: Maksymalistyczny bunt jednostki, która widzi w zamachu jedyny sposób przerwania tyranii
Działanie: Udział w spisku koronacyjnym; napięcie między etyką a skutecznością ujawnia rozdarcie wspólnoty
Wniosek: Scena spisku odsłania brak politycznej sprawczości zbiorowej i ciężar decyzji moralnych w walce z despotyzmem
Dramat Słowackiego problematyzuje środki walki: od lojalizmu elit po radykalizm bojowy — i pokazuje, jak pod zaborcą etyka ściera się z realiami politycznymi
„Lalka” — obojętność i lojalizm elit
Prus portretuje arystokrację skupioną na rautach i pozorach, oderwaną od spraw narodowych — to przykład postawy lojalistycznej i eskapistycznej pod rządami caratu
Najważniejsze ustalenia:
- Obraz społeczeństwa końca XIX wieku: rozwarstwienie, jałowość elit, zanik etosu odpowiedzialności publicznej
- Kontrast pracy organicznej i konsumpcyjnego stylu życia salonów jako tła dla bierności wobec zaborcy
- Pamiętnik starego subiekta eksponuje niedojrzałość polityczną i nostalgię zamiast działania
- Model postaw: od zaangażowania mieszczaństwa po obojętność klasy próżniaczej
Lekcja porównawcza
Kontrast z 'Dziadami’: tam moralna niezgoda i cierpienie, tu salonowy eskapizm — obie perspektywy dopełniają mapę 'postaw wobec zaborcy’
Zakończenie
Podsumowanie
Obraz postaw wobec zaborcy w 'Dziadach’ cz. III ukazuje dramatyczny rozłam społeczeństwa: ofiarny opór młodych, mistyczną wiarę w sens cierpienia oraz lojalizm i eskapizm elit, które utrwalają tyranię
Zestawienie z 'Syzyfowymi pracami’, 'Kordianem’ i 'Lalką’ poszerza perspektywę: od rusyfikacji i oporu edukacyjnego, przez spiskową etykę czynu, po obojętność klas uprzywilejowanych — pełna mapa 'postaw wobec zaborcy’ do analizy na maturze
Tips na mature ustną
📋 Checklist – sprawdź przed maturą:
- Znam sceny: więzienna, Salon Warszawski, 'Wielka Improwizacja’, 'Sen senatora’ i potrafię wskazać postawy wobec zaborcy
- Umiem wyjaśnić, dlaczego prośba Konrada o 'rząd dusz’ jest przekroczeniem etycznym i jak to wpływa na jego klęskę
- Potrafię scharakteryzować lojalizm salonu i zrusyfikowanych Polaków (Bécu, Pelikan) oraz skutki ich działań
- Znam mechanizmy rusyfikacji i ścieżkę buntu w 'Syzyfowych pracach’ jako kontekst porównawczy
- Umiem omówić spór o zamach na cara w 'Kordianie’ i dylematy etyczne walki z tyranią
- Potrafię skontrastować ofiarny etos 'Dziadów’ z obojętnością elit w 'Lalce’
🎯 Pytania z odpowiedziami:
▶Jakie postawy wobec zaborcy dominują w 'Dziadach’ cz. III?
▶Co oznacza 'rząd dusz’ w 'Wielkiej Improwizacji’?
▶Jak 'Syzyfowe prace’ poszerzają obraz postaw wobec zaborcy?
▶Co 'Lalka’ mówi o elitach w realiach zaborów?
🎯 TL;DR – Krótkie streszczenie
'Dziady’ cz. III to mapa 'postaw wobec zaborcy’: heroiczny opór młodych i bunt Konrada kontra konformizm salonu i gorliwość zrusyfikowanych — ujęcie dopełniają 'Syzyfowe prace’, 'Kordian’ i 'Lalka’