Wstęp
Poświęcenie w 'Dżumie’ – co skłania człowieka do poświęceń?
Kluczowe informacje:
- Definicja: Poświęcenie to świadome narażenie własnego dobra (zdrowia, życia, komfortu, interesu) dla wartości wyższej: drugiego człowieka, wspólnoty, idei.
- Motywacje: miłość i więź, poczucie obowiązku, solidarność, etyka zawodowa, wiara lub światopogląd świecki (bunt wobec zła).
- Perspektywa Camusa: poświęcenie rodzi się z 'uczciwości’ i solidarności, nie z potrzeby heroizmu; jest odpowiedzią na absurd cierpienia.
- Sytuacje graniczne: wojna, epidemia, opresja demaskują prawdziwe motywy, czynią z poświęcenia codzienną praktykę, a nie patos.
'Jedynym sposobem walki z dżumą jest uczciwość.’
Pytanie o to, co skłania człowieka do poświęceń, dotyczy rdzenia etyki i tożsamości. W perspektywie egzystencjalnej poświęcenie jest sprawdzianem wierności wartościom w świecie bez gwarancji sensu.
TEZA: Poświęcenie w 'Dżumie’ to wynik świadomego wyboru uczciwości i solidarności wobec cierpienia innych; rodzi się z odpowiedzialności, nie z patosu, i realizuje się w sumiennej, codziennej pracy.
Poświęcenie w 'Dżumie’ Camusa jest świeckie, konkretne i powtarzalne: wyraża się w działaniu, które przeciwstawia się złu systematycznie i bez iluzji nagrody.
Rozwinięcie
Albert Camus, 'Dżuma’ — etyka solidarności w obliczu epidemii
Kim jest: lekarz w Oranie, narrator wydarzeń, człowiek czynu i 'uczciwości’.
Co go/ją spotyka: wybuch epidemii dżumy, rozłąka z chorą żoną, skrajne przeciążenie pracą i ryzyko zakażenia.
Reakcja: organizuje służby, leczy mimo braku nadziei, odrzuca patos i retorykę nagród; wybiera konsekwentną pracę.
Problem: sens poświęcenia bez odniesienia religijnego; granice odpowiedzialności lekarza wobec cierpienia powszechnego.
Rola: przybysz, kronikarz, współtwórca ochotniczych brygad sanitarnych.
Teoria/postawa: dąży do 'świętości bez Boga’; sprzeciw wobec wszelkiego zabijania; solidarność jako forma anty-zarazy.
Zmiana: od obserwatora i moralisty do człowieka czynu; finalnie płaci życiem, potwierdzając wagę wyboru.
🎯 Główna lekcja z Albert Camus, 'Dżuma’:
Poświęcenie to 'uczciwość’ rozumiana jako wierne wykonywanie powinności wobec innych — bez gwarancji sensu, nagrody czy chwały.
Rieux odrzuca retorykę bohaterstwa: nie chce 'bohaterów’, lecz ludzi uczciwych. Jego poświęcenie nie jest jednorazowym gestem, ale sumą tysięcy drobnych czynności wykonywanych mimo zmęczenia i ryzyka.
Tarrou uzasadnia poświęcenie etyką negatywną: skoro 'wszyscy nosimy w sobie zarazę’, trzeba stale czuwać, by nie szkodzić. Poświęcenie to czujność moralna i stałe ograniczanie własnego egoizmu.
Kontrasty pogłębiają sens: dziennikarz Rambert rezygnuje z ucieczki do ukochanej i zostaje, bo 'wstyd’ i solidarność są silniejsze od prywatnego szczęścia; ksiądz Paneloux przechodzi od teodycei do współcierpienia, po śmierci dziecka głosi trudną 'współodpowiedzialność’. Grand realizuje ciche poświęcenie — monotonny, lecz wytrwały wysiłek, przeciwstawny egoizmowi Cottarda.
Najważniejsze fakty z „Albert Camus, 'Dżuma’”:
- Uczciwość zamiast patosu: poświęcenie jako praca i odpowiedzialność, nie efekt spektaklu.
- Solidarność: wspólnotowe działanie (brygady, lekarze) nadaje sens jednostkowym ofiarom.
- Bunt wobec absurdu: działanie mimo braku ostatecznych odpowiedzi metafizycznych.
- Kontrasty postaw: Rambert (zwrot ku solidarności), Paneloux (od pewności do wątpliwości), Grand (ciche męstwo), Cottard (antyprzykład).
Kontekst
’Kamienie na szaniec’ — młodzieńcze poświęcenie w okupacji
Kamiński ukazuje poświęcenie 'Zośki’, 'Rudego’ i 'Alka’ jako efekt wychowania harcerskiego, braterstwa i służby Polsce. Motywacja łączy ideał z konkretem akcji sabotażowych, a cena to zdrowie i życie.
Najważniejsze ustalenia:
- Wartości: honor, służba, braterstwo, dyscyplina.
- Formy poświęcenia: ryzyko w akcjach, tortury, śmierć.
- Wspólnota: zespół wzmacnia decyzję o ofierze.
- Konfrontacja z 'Dżumą’: tu patos i ideały są silniejsze, lecz podobna jest solidarność i konsekwencja działania.
Przykład do argumentacji
Akcja pod Arsenałem: gotowość narażenia życia, by ocalić towarzysza. Poświęcenie wyrasta z lojalności i etosu służby.
’Dziady cz. III’ — ofiara mesjaniczna i bunt jednostki
Podejście: romantyczny buntownik, żąda od Boga mocy dla narodu; poświęca siebie jako 'geniusz’ wspólnoty.
Działanie: Wielka Improwizacja, gotowość cierpienia i izolacji dla sprawy narodowej.
Wniosek: poświęcenie motywowane ideą i metafizyką; kontrast wobec świeckiej 'uczciwości’ Camusa, ale wspólny jest prymat wspólnoty.
Obok Konrada ważny jest ksiądz Piotr i motyw ofiary zastępczej. W ujęciu romantycznym poświęcenie nabiera wymiaru sakralnego i profetycznego, podczas gdy u Camusa pozostaje etyką czynu bez patetycznego języka.
’Lalka’ — poświęcenie jednostki między miłością a pracą społeczną
Wokulski poświęca majątek i reputację dla Izabeli, jednocześnie inwestując w rozwój nauki i pomoc ubogim. Rozdarcie między uczuciem a pracą u podstaw odsłania cenę i ambiwalencję ofiary.
Najważniejsze ustalenia:
- Motywacje: miłość, ambicja, pragnienie zmiany społecznej.
- Formy poświęcenia: ryzyko finansowe, utrata pozycji, samotność.
- Kontrast z 'Dżumą’: mniej wspólnotowej solidarności, więcej indywidualnych napięć.
- Wniosek: poświęcenie bywa skuteczne społecznie, ale destrukcyjne prywatnie.
Przykład do argumentacji
Zabiegi Wokulskiego o rozwój nauki i wsparcie dla potrzebujących pokazują poświęcenie jako inwestycję w dobro wspólne.
Zakończenie
Podsumowanie
W 'Dżumie’ poświęcenie wyrasta z 'uczciwości’ i solidarności: to codzienna praca przeciw złu, nie spektakl heroizmu. Konteksty lekturowe pokazują, że obok świeckiej etyki działania istnieją idee ofiary mesjanicznej czy patriotycznej — różne drogi, wspólny rdzeń odpowiedzialności za innych.
Wniosek egzaminacyjny: człowieka do poświęceń skłaniają relacje i wartości, które uznaje za ważniejsze od własnego bezpieczeństwa. U Camusa decyzję wzmacnia świadomość absurdu i jednocześnie niezgoda na cierpienie innych.
Tips na mature ustną
📋 Checklist – sprawdź przed maturą:
- znam definicje pojęć: poświęcenie, solidarność, absurd, bunt
- umiem zreferować wątek poświęcenia w 'Dżumie’ na przykładach (Rieux, Tarrou, Rambert, Paneloux, Grand)
- potrafię sformułować tezę i dobrać do niej 2–3 argumenty z tekstu
- umiem porównać 'Dżumę’ z kontekstem (np. 'Kamienie na szaniec’, 'Dziady cz. III’)
- znam cytat-klucz: 'Jedynym sposobem walki z dżumą jest uczciwość.’ i umiem go objaśnić
- potrafię wskazać kontrastowe postawy (Cottard jako antyprzykład) i wyciągnąć wnioski
🎯 Pytania z odpowiedziami:
▶Co według Camusa jest źródłem poświęcenia?
▶Jaką rolę pełni Rambert w ukazaniu poświęcenia?
▶Czym poświęcenie w 'Dżumie’ różni się od ofiary romantycznej?
▶Po co w analizie zestawić 'Dżumę’ z 'Kamieniami na szaniec’?
🎯 TL;DR – Krótkie streszczenie
Poświęcenie w 'Dżumie’ rodzi się z uczciwości i solidarności wobec cierpienia. Rieux i Tarrou wybierają działanie bez patosu, Rambert dołącza z poczucia wstydu i odpowiedzialności. Konteksty (’Kamienie na szaniec’, 'Dziady cz. III’, 'Lalka’) pokazują różne motywacje: patriotyzm, metafizyka, miłość i praca społeczna. Wniosek: do poświęceń prowadzi uznanie dobra wspólnego za ważniejsze od własnego interesu.